Początki Radziszowa
Trudno ustalić datę powstania Radziszowa. Jest rzeczą pewną, że należał on do pierwszego uposażenia opata tynieckiego w I poł. XI w., a więc jego rodowód jest bardzo stary. Świadczy o tym sama nazwa, wywodząca się od starosłowiańskiego imienia Radziesz, względnie Radzieszek. Na podstawie materiału archeologicznego W. Krassowski rekonstruuje zarówno wygląd wsi jak i też charakter ówczesnych domostw pisząc: "Nie była to wieś w dzisiejszym tego słowa znaczeniu - były to raczej skupienia kilku zagród, amorficzne i chwiejne. Nazwy tych skupień były częściej nazwami ludzi, którzy w nich mieszkali, niż miejsc topograficznych".
Zabudowę mieszkalną stanowiły nadal ziemianki, półziemianki i budynki naziemne, których ściany wykonano z plecionki lub bierwion* układanych poziomo; jednakże odsetek budynków naziemnych był zapewne coraz większy, a wśród nich budynków o ścianach z bierwion. Domostwa były na ogół niewielkie, jednoizbowe, o powierzchni kilkunastu metrów kwadratowych. Do wyjątków należały domy składające się z dwóch pomieszczeń, o powierzchni około 40 m2. Standard mieszkań podniósł się nieco. Domy naziemne były na ogół wyposażone w podłogi z dranic**, dopasowanych dość dokładnie; wewnątrz w XII w. budowano już powszechnie zamiast palenisk otwartych piece kopułkowate, sytuowane w narożach pomieszczenia. W niektórych budynkach, ze ścianami z bierwion, otwór drzwiowy zaczynał się na wysokości l m, same drzwi były niewielkie; ich wysokość nie przekraczała 1,4 m, a szerokość l m.
Taką to wieś otrzymało z rąk władcy tworzące się opactwo tynieckie. Dokładnej daty przekazania nie znamy. Rzekomy dokument legata Idziego dla Tyńca z 1105 r. okazał się jednak dokumentem spisanym znacznie później i nie może być uważany za wiarygodny. Niektóre podane w nim fakty są jednak niewątpliwie prawdziwe. Odnosi się to miedzy innymi do położenia Radziszowa, o którym dokument mówi; "Niżej Sidziny, na południe, dostają się opatowi wsie Chorowice i Radziszów. a wraz z niemi duża połać pokryta głębokim lasem (w którym później powstaje szereg osad klasztornych), tam zaś są barci (cum mellificio) i gruba zwierzyna (et venacione)".
Pisownia nazwy Radziszów w dokumentach była bardzo zmieniana. Spowodowane to było najczęściej trudnościami związanymi z zapisem w języku łacińskim, w którym te dokumenty były wystawione, trudnej słowiańskiej mowy. Mamy więc: Radzieschów, Razdieszow, Rachezow, Radessow, Radesow, Radesov, Radesou, Radeseo, Radzieszow, Radeskow, Antiquo Radissow.
Nieco młodszą metrykę od Radziszowa ma Brunaczów, wieś na terenie dzisiejszego Radziszowa. Świadczy o tym nazwa wywodząca się od imienia Bruno lub Brunn, a więc niesłowiańskiego. Wieś więc powstała nie wcześniej niż w XI w., to znaczy po wprowadzeniu chrześcijaństwa a z nim imion zachodnioeuropejskich.
Zagadkowym dzieją Brunaczowa poświęcimy oddzielny odcinek. Warto wspomnieć również o należącej do parafii radziszowskiej wsi Jurczyce. W przeciwieństwie do klasztornych wsi Radziszów i Brunaczowa była to od najdawniejszych czasów wieś szlachecka. Nazwa jej wywodzi się również od jej założyciela, od imienia Jurek - stąd jego potomków i osadę nazwano Jurczycami. Już w dokumencie z 1427 r. wymieniono w tej niewielkiej wsi aż 4 właścicieli, a mianowicie rycerzy: Andrzeja, Stanisława Dacha, Jana i Marcina. Niestety nie dowiemy się z dokumentów czy byli ze sobą spokrewnieni, czy też należeli do zupełnie obcych rodów.
Tadeusz Dybeł, "Głos Radziszowa" nr 2, IV 1998, s. 2.
* bierwiono - pień drzewa oczyszczony z gałęzi i z kory, belka, kłoda.
** dranica - cienka, wąska deska nie rżnięta, lecz łupana z pnia drzewa iglastego.