Artykuły o Radziszowie

Po pierwszym rozbiorze Polski większość majątków rodziny Dzieduszyckich znalazła się na terenach zajętych przez Habsburgów, co zmusiło ich do przyjęcia obywatelstwa austriackiego i znalezienia sobie miejsca w galicyjskiej rzeczywistości.

Tadeusz Dzieduszycki, w dniu 21 czerwca 1775r. przyjął z rąk Marii Teresy godność tajnego radcy i tytuł Ekscelencji, zaś 22 października 1775r., otrzymał dla siebie i swych następców dyplom hrabiowski (nr 2 wydany przez Marię Teresę).

Dzieci Tadeusza Dzieduszyckiego: Walerian, Antoni Bazyli, Ludwika Urszula, Helena, Justyna Modesta, Magdalena Katarzyna, Wawrzyniec, Paula Klotylda i Józef Kalasanty odziedziczyły po ojcu dwa klucze solne: Kosów i Rachinię, ale na podstawie patentu cesarskiego z 17 listopada 1786r., zostały one wzięte w administrację rządową. Posiadaczom wszystkich tzw. koktur soli zapewniono odpowiednie wynagrodzenie w dobrach kameralnych. Dzieduszyccy otrzymali starostwo jabłonowskie w dniu 1 kwietnia 1778r., a w dniu 1 stycznia 1789r. dobra funduszu religijnego: Poturzyska , Horodynię i Peredywanię w kołomyjskim, następnie wieś Podgórzany, 1 stycznia 1790r. dobra funduszu religijnego: Bieżanów i Kaim w bocheńskiem, zaś 1 września 1790 r. otrzymali dobra funduszu religijnego: Radziszów i Wola Radziszowska wraz z miasteczkiem Skawina, oraz Ryczów z miejscowością Półwieś.

Józef Dzieduszycki zawarł we Lwowie 27 grudnia 1806r. układ z rządem, zyskując dla rodziny jeszcze 4 klucze: starostwo tłumackie, dobra ze starostwa sokalskiego oraz z funduszu religijnego: Szczyrzyce, Abramowice, Pogorzany, Świgoń, Górę św. Jana, Poręczyn i Wilkowisko. Kontrakt ten otrzymał najwyższe zatwierdzenie w dniu 11 kwietnia 1809 r., co jest zgodne z dokumentem państwowym znanym pod nazwą tabula krajowa _Liber Instrument_. 63 pag. z 51. Rodzeństwo Dzieduszyckich w dniu 1 lipca 1811r. celem podzielenia się dobrami, zgodnie wybrało sąd polubowny w którym super arbitrem został późniejszy wielki strażnik sreber koronnych, ojciec poety Aleksandra, sam Jacek Fredro. Wszyscy spadkobiercy hrabiego Tadeusz Dzieduszyckiego 14 maja 1812r. zgodnie przyjęli orzeczenie tego sądu. Na mocy tego orzeczenia, hrabina Ludwika z Dzieduszyckich Szeptycka z dniem 15 maja 1812r. otrzymała: Radziszów, Wolę Radziszowską i Skawinę w obwodzie wadowickim. Wartość znajdujących się w cyrkule wadowickim dóbr (klucza Radziszów), tarnowski sąd prowincjonalny oszacował 16 listopada 1802r. na 601.568 zł polskich.

Ludwika Urszula Szeptycka urodziła się 21 stycznia 1759r., od 1792r. była żoną Józefa Szeptyckiego. Po śmierci męża w 1818r., jako osoba bezdzietna zajęła się gospodarowaniem w swym wiejskim majątku. Jako gorąca patriotka , osoba wykształcona, mądra, pobożna i miła, otoczona była powszechnym szacunkiem i miłością. Zasługiwała na to, gdyż dobra radziszowskie które były najpierw bardzo zaniedbane, bez domu w którym mogłaby zamieszkać, szybko rozpoczęła prace budowlane, które przyczyniły się wkrótce do bardzo korzystnych zmian w majątku. Po wybudowaniu pałacu i urządzeniu ogrodu oraz warzywnika w Radziszowie, poleciła także wybudować murowane budynki gospodarskie oraz funkcjonalne i wygodne domy wiejskie mogące być wzorem dla całej okolicy. Zarówno w Radziszowie jak i w Woli Radziszowskiej oraz w miasteczku Skawina, Ludwika Szeptycka zleciła renowację mocno zniszczonych kościołów. Nie zaniechała podjętej pracy także po pożarze pałacu, zabudowań dworskich i włościańskich domów w 1826r., ale poniosła duże nakłady na usuwanie zniszczeń starając się bardziej pomóc dotkniętym nieszczęściem mieszkańcom Radziszowa niż sobie samej.

Po ukończeniu 70 lat życia hrabina Ludwika Szeptycka czując, że jej życie niedługo się zakończy, przeniosła się do Krakowa by skupić się na religijnym przygotowaniu do śmierci. Zadecydowała także o sprawach związanych ze swoim pogrzebem nakazując, by odbył się bez zbędnych okazałości dla zwiększenia sumy pieniędzy przeznaczonych na pomoc dla biednych nakazując darowanie długów ubogim mieszkańcom radziszowskich dóbr i zapłacenie za nich 1 podatków. Przyznała też w testamencie liczne zapisy szpitalom, zakładom dobroczynnym, krewnym, sąsiadom i służącym. Po przekazaniu majątku bratu Wawrzyńcowi Dzieduszyckiemu, hrabina Ludwika zmarła 1 lutego 1829r.

Hrabia Wawrzyniec Marcin Dzieduszycki, trzeci syn Tadeusza, urodził się w dniu 11 sierpnia 1772r. W 1794r. był adiutantem w szeregach oddziałów Tadeusza Kościuszki, uczestniczył w walkach pod Racławicami i Szczekocinami. Od 1795r. był żonaty z Anastazją Mierówną. W 1809r. zajmował się administracją i dochodami skarbowymi Rządu Tymczasowego, a od 1817 r. był szambelanem dworu austriackiego. W lutym 1829r. do działów rodowych Jabłonowa i klucza trembowelskiego, Wawrzyniec Dzieduszycki (agronom i botanik), dostał w spadku po siostrze Ludwice Szeptyckiej dobra radziszowskie. Zmarł w dniu 19 października 1836r. we Lwowie. Jak wynika z zapisów w radziszowskiej kronice parafialnej, Wawrzyniec Dzieduszycki nie troszczył się o Radziszów tak jak to czyniła jego siostra Ludwika, a więcej myślał o zyskach z tego majątku, jako że zabronił na przykład pasienia plebańskiego bydła na łąkach dworskich.

Na dłużej z Radziszowem związany był Eugeniusz, drugi syn Wawrzyńca. Hrabia Eugeniusz Dzieduszycki urodzony w 1801r., był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z jedyną córką Waleriana Dzieduszyckiego i Emilii z Głowackich, miał córki Eugenię (od 1850r. żonę hr. Wilhelma Romera) i Wandę oraz syna Mieczysława. Z drugiego małżeństwa z Heleną z Paszkowskich, Eugeniusz Dzieduszycki miał córkę Helenę (od 1859r. żonę Mieczysława Pawlikowskiego). Eugeniusz, po śmierci ojca w 1836r., odstąpiwszy bratu Tytusowi Semenów, objął spadek po ciotce Szeptyckiej w postaci dóbr klucza Radziszów w cyrkule wadowickim. W 1842r. osiadł na stałe w Krakowie w domu na Wesołej i kupił na prawym brzegu Wisły wioskę Ludwinów. Hrabia Eugeniusz Dzieduszycki w 1845r. został członkiem Towarzystwa Gospodarskiego Krakowskiego i był delegatem na zgromadzenie lwowskie Towarzystwa Gospodarskiego w czerwcu 1851r. Zmarł w Krakowie w dniu 6 marca 1857 roku. Jak wynika z zapisków w radziszowskiej kronice parafialnej, był on życzliwiej niż jego ojciec nastawiony do plebana i społeczności w Radziszowie.

Hrabina Helena Pawlikowska z Dzieduszyckich, urodziła się w majątku ojca, hr. Eugeniusza Dzieduszyckiego w Korniowie w powiecie horodeckim w dniu 20 listopada 1837r. Była działaczką Komitetu Niewiast we Lwowie w czasie powstania styczniowego. Odebrała wychowanie domowe oraz na pensjach klasztornych we Lwowie i Dreźnie. Helena przebywała jako dziecko w Radziszowie, bo przystąpiła tu do sakramentu bierzmowania w dniu 12 lipca 1857r. którego udzielił jej biskup tarnowski Józef Pukalski i jeszcze 361 innym osobom. W 1857r. zaręczyła się z bratem stryjecznym, Mieczysławem Pawlikowskim. Poślubiła go w 1859r., po śmierci ojca, wnosząc w posagu Radziszów w powiecie myślenickim. Państwo młodzi po ślubie zamieszkali w Medyce w majątku Mieczysława. Helena Pawlikowska, z synami: Janem Gwalbertem i Tadeuszem, po uwięzieniu Mieczysława przez Austriaków, przebywała w latach 1864-1867 w Szwajcarii, a w latach 1867-1871 w swoim majątku w Radziszowie w powiecie krakowskim. W roku 1871 wyjechała z synami do Krakowa, gdzie Jan Gwalbert po ukończeniu Gimnazjum św. Anny w 1878r. podjął dalszą naukę otrzymując tytuł doktora praw w 1885r., a po studiach rolniczych w Halle osiadł w rodzinnym majątku w przemyskiem. Jego brat Tadeusz uczył się w Gimnazjum św. Anny (1873-1878) i w Gimnazjum św. Jacka (1878r.), ale jako słaby uczeń nie uzyskał matury. Jako muzycznie uzdolniony spędził lato 1884r. w objazdowej operetce, jako dyrygent w zespole Leona Stępowskiego . W 1885r. osiadł w Krakowie, w latach 1893-1899 dzierżawił Teatr Miejski w Krakowie przy placu św. Ducha (pierwszy jego sezon, i to z dużymi sukcesami), a następnie w latach 1900-1906 we Lwowie. Ponownie dyrektorem teatru w Krakowie był w latach 1913-1915.

Jak wynika z wpisów w radziszowskiej kronice parafialnej, hr. Helena Pawlikowska z Dzieduszyckich sprzedała majątek radziszowski w dniu 23 grudnia 1877r. hrabinie Karolinie Oksza - Orzechowskiej, kończąc po osiemdziesięciu siedmiu latach, związki rodziny Dzieduszyckich z parafią radziszowską. Hrabina Helena Pawlikowska z Dzieduszyckich zmarła w 1918r.

Opracował: Andrzej Śliwonik

¹K. Karolczak, Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2000, s.s. 39, 55-56.
²T. Dzieduszycki, Kronika domowa Dzieduszyckich odbita w 12 egzemplarzach nakładem Familii dla własnego użytku, Lwów 1865, ss. 373-375, 409-411 , 450.
³Polski słownik biograficzny T. XXV/1, z.104, Ossolimeum, s. 433.
⁴J. Bierówka, Pałac w Radziszowie, Internetowe zbiory Stowarzyszenia "Nasz Radziszów".