Artykuły o Radziszowie

Radziszów pochwalić się może, obok parafialnego kościoła, drugim cennym zabytkiem architektury jakim jest dawny pałac dworski, późniejsza szkoła. Jest to jeden z trzech obiektów tego typu w Małopolsce (obok dworów w Niegoszowicach i Wadowicach) na południowym brzegu Wisły, zbudowany w stylu klasycyzmu warszawskiego. Wartość historyczną tego obiektu podnosi fakt, że jest to jedyny na tym terenie pałac dworski znanego projektanta, ksiądza Sebastiana Alojzergo Sierakowskiego. Dlatego też warto zapoznać się z jego osobą.

Ksiądz Sebastian Alojzy Sierakowski był nadzwyczaj ciekawa postacią o wszechstronnych zainteresowaniach. Urodził się 9 stycznia 1743 roku w Bogusławicach (woj. Wielkopolskie), zmarł 9 sierpnia 1824 roku w Krakowie. W latach 1764-65 studiował matematykę we Lwowie, a następnie teologię, początkowo we Lwowie (1765-1767), później w Wiedniu (1767-68) i Rzymie (1768-69). W latach 1770-71 pełnił funkcję asystenta astronoma i profesora na studium matematyczno-fizycznym we Lwowie, gdzie od 1771 roku z własnej spuścizny majątkowej, prowadził budowę obserwatorium astronomicznego. Po kasacij zakonu Jezuitów zamieszkał w Krakowie, gdzie w 1774 roku został kanonikiem katedralnym, a później w 1807 roku proboszczem katedry. W latach 1810-14 pełnił również funkcję proboszcza parafii św. Floriana w Krakowie.

O jego pracowitości i aktywności, oprócz działalności duszpasterskiej, świadczy udział w licznych organizacjach, a mianowicie: był współpracownikiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i autorem podręcznika arytmetyki, prezydentem Trybunału Koronnego Lubelskiego i Piotrkowskiego (w roku 1782), komisarzem "Dobrego Porządku", ostatnim przed rozbiorami kustoszem koronnym (1792-95), rektorem Szkoły Głównej Krakowskiej (1810-14), senatorem Wolnego Miasta Krakowa, wiceprezesem Towarzystwa Muzycznego, podstarszym Arcybractwa Miłosierdzia oraz członkiem ówczesnych towarzystw naukowych.

Szczególną pasją Sierakowskiego była architektura, i to zarówno pod względem teoretycznym, jak i praktycznym. Duże znaczenie dla rozwoju architektury polskiej miało opublikowanie w 1918 roku podręcznika architektury pod tytułem "Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania". Książka ta, oparta na dziele późnobarokowego teoretyka włoskiego Francessa Milizia zawiera również elementy architektury polskiej tj. polskie attyki. Innym jego dziełem z zakresu architektury jest: "Rzecz o tanim i niekosztownym sposobie murowania w Krakowie domów na przedmieściach".

W swych dziełach opisał kamieniołomy w województwie krakowskim i sandomierskim. Przez wiele lat (1787-94) kierował "Fabryką marmurów" w Dębniku koło Krzeszowic. Ta ostania funkcja ułatwiła mu prowadzenie licznych prac budowlanych i konserwatorskich. Dla zobrazowania zakresu prowadzonych przez niego robót wymienimy tylko część wykonanych prac w Krakowie i okolicy. W tym samym czasie, oprócz radziszowskiego pałacu (około 1806 r.), powstał zaprojektowany przez niego kościół w Pleszewie. Szczególnie duże zasługi miał przy konserwacji Katedry i Zamku Wawelskiego. W latach 1786-87 kierował remontem Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Według jego projektu wykonano również nagrobek biskupa Sołtyka w Kaplicy Świętokrzyskiej. W Katedrze również znajdują się zaprojektowane przez niego nagrobki: własny oraz zmarłego wcześniej brata Wacława. Kierował też przebudową niektórych wnęk Zamku Wawelskiego prowadzoną w związku z przyjazdem do Krakowa ostatniego króla polskiego Stanisław Poniatowskiego.

Ślady jego działalności odnajdujemy również w innych kościołach krakowskich. Najciekawszym dziełem jest przebudowa wnętrza prezbiterium kościoła Norbertanek na Zwierzyńcu, gdzie stworzono jedyne w Krakowie klasycystyczne wnętrze kościelne. W tym też kościele znajduje się hełm wieży dzwonnicy (1782) jego autorstwa. Podobnie nowe hełmy wykonano w 1778 roku dla wież kościoła św. Anny, w którym znajduje się najstarszy w Krakowie pomnik Mikołaja Kopernika wykonany przez Jana Nepomucena Galliego w 1822 roku wg. projektu i kosztem księdza S. Sierosławskiego. Kościół Dominikanów w Krakowie, a dokładnie kaplica Matki Boskiej Różańcowej kryje również jedno z najwcześniejszych jego dzieł (1780 r.) jakim jest epitafium jego rodziców.

Oprócz budowli sakralnych S. Sierakowski tworzył również projekty budowli świeckich i to w różnych stylach, od baroku poprzez klasycyzm i neogotyk, aż do chińskich budowli parkowych. W Krakowie z tego rodzaju budowli zachował się klasycystyczny pawilon przy Plantach koło kościoła Św. Krzyża oraz fasada przebudowanego pałacu Spiskiego w Rynku Krakowskim.

Do cennych obiektów - zabytków inżynierii należał kamienny most na Prądniku rozebrany niestety w roku 1962, który od 1782 pełnił ważną rolę na ruchliwej arterii w kierunku Warszawy.

Mamy nadzieję, że to suche zestawienie faktów przybliżyło osobę twórcy pałacu radziszowskiego, który po pracowitym żywocie spoczął w roku 1824 w krypcie Turskiego w Katedrze Wawelskiej.

Tadeusz Dybeł, "Głos Radziszowa" nr 13, IX 2001, s. 3-4.